Er wordt veel geschreven over de historie van Ridderkerk. Vanuit diverse invalshoeken verschijnen regelmatig publicaties, bijvoorbeeld vanuit de Stichting Oud Ridderkerk, maar ook uit de hoek van verenigingen, kerken en particulieren. Om de een of andere reden voelen vooral mensen in Ridderkerk zich er toe gedrongen om gebeurtenissen in hun dorp te beschrijven. En dat al vele jaren lang. Dat is uniek! Steeds weer wordt de plaatselijke geschiedenis tot leven gebracht, van recent tot lang geleden.
Als we iets willen weten over de zestiende en zeventiende eeuw, dan spelen kerkelijke archieven een belangrijke rol. Onlangs verscheen “50 jaar St. Joris-parochie” en de auteur Hans Gerritse greep zelfs terug tot de twaalfde eeuw, toen er in Ridderkerk al sprake was van een geloofsgemeenschap. De kerkelijke aardverschuiving in de zestiende eeuw, de Reformatiebeweging, werd door hem eveneens gememoreerd. Die ingrijpende gebeurtenis komt ook aan bod in een andere publicatie, die eerder dit jaar - in april 2010 – werd gepresenteerd in de Singelkerk, de vroegere Sint Joriskerk. Daarover hier nu meer.
De titel van dat boek is “Een gemeente in opbouw”, en beschrijft de groei van de kerkelijke gemeenschap in Ridderkerk na de interventie door de geuzen in 1572. Voorzien van een boeiende inleiding van meer dan dertig bladzijden door prof. dr. F.A. van Lieburg worden de kerkenraadnotulen van de eerste honderd jaar (1574 – 1675) voor het eerst integraal openbaar gemaakt. Hoewel daadwerkelijk pas vanaf 1584 werd genotuleerd, is de periode 1572-1584 destijds kort samengevat. Het belang van deze publicatie ligt vooral in de meest letterlijke weergave door ooggetuigen van hoe men toen de zaken beleefde. Een directere weergave is niet mogelijk. In een aantal artikelen zal ik het een en ander naar voren halen uit genoemd boek. Er zullen twee artikelen verschijnen over wat er in die tijd zo al gebeurde in Ridderkerk; een artikel over namen en geslachten in Ridderkerk en tenslotte een artikel over een schoolmeester, die het in Ridderkerk erg bont maakte.
I. Wat er zoal gebeurde in Ridderkerk.
Nadat de geuzen in 1572 Ridderkerk met hun bezoek hebben vereerd, verandert er wat. De tachtig jarige oorlog was aan de gang. Hier en daar komt een protestbeweging tegen de overheersing door Alva op gang. Willem van Oranje werpt zich op als pleitbezorger van deze protestanten. Er komt in de dorpskerk geregeld een groepje dorpsbewoners samen. Zij hangen de nieuwe gereformeerde leer aan. Na verloop van tijd, als er sprake is van levensvatbaarheid, brengt men meer ordening aan in het gemeenteleven. Er komt een kerkenraad - een paar gemeenteleden onder leiding van een predikant – en de zaken, die hun voor ogen kwamen, worden beschreven. Zo goed en zo kwaad als het ging, probeerde men te gaan leven naar de geboden die vanuit de Bijbel aangereikt worden. Natuurlijk is het zo, dat alleen de zaken op schrift kwamen die niet zo netjes waren. In die zin is het geen foto van het normale dagelijkse leven. Toch lees je tussen de regels door allerlei dingetjes, die de wereld van toen kleur geven. Zo werd in 1650 “Baerthout Bornwater, backer, aengesproocken over het blasen met den hoorn om heet witte-broot te haelen, en dat op den sondagh. Je ziet de plaatjes van Anton Pieck gelijk voor je ogen verschijnen. Over een bakker gesproken: diverse beroepen werden in Ridderkerk uitgeoefend. In 1591 was Geerardt Mattheusz schoenmaecker en Adriaen Geeraerts coopman. Er wordt in 1598 gesproken van Adriaen de wever; in 1599 van Jacob de metzelaer; meester Pieter Hoffman was in 1589 chirurgijn en Cornelis Andriesz was een arme visscher, die van Sliedrecht kwam en uiteindelijk in het gevang terecht kwam. Voor hem werd een collecte georganiseerd “bij de huysen”, om hem vrij te krijgen. Dirck Cornelisz de timmerman heeft tegen Huych Pietersz gescholden. Waar het over ging, wordt niet beschreven. Boekhouder Cornelis Jacobsz was in 1613 gewoonlijk dronken. Hem wordt te verstaan gegeven zijn leven te beteren.
De jaargetijden en vooral de oogst bepaalden het dagelijkse leven. In 1585 kon de weekpredicke (dat is een preek op een doordeweekse avond) niet lang duren “mits den aenstaenden ougst”. Kennelijk werden kort na de Reformatie kerkdiensten midden in de week georganiseerd om de mensen, die van niets wisten te vertellen waar het om ging. Zelfs de na-middagse kerkdiensten en de huisbezoeken werden voor de oogst opgeschort of ingekort [1626]. De Bamistijd, zoals de herfst destijds ook wel genoemd werd, gaf veel ongemakken. Er kon geen huisbezoek gedaan worden door het kwade weer en de slechte wegen. Modder en sneeuw gaven ongemak. Inmiddels (eigen foto, 19 december 2010) kunnen we er van meepraten!
Een vervolg op dit artikel komt in een volgende editie van De Combinatie. Het boek, waar nu over gesproken is, “Gemeente in opbouw”, is te koop in de Oudheidkamer. De uitgave is ruim 350 pagina’s, met diverse afbeeldingen, waarvan sommigen in kleur. Een hard kaft completeert deze boeiende lectuur.
Marinus Hofman.
Vervolg Uniek ooggetuigenverslag deel 2.